Historia i społeczeństwo - II Wojna światowa. We wrześniu i na Zachodzie
1. Główną przyczyną wojny były liczne dążenia faszystowskich Niemiec, Włoch i komunistycznych ZSSR do hegemonii w Europie poprzez narzucenie odpowiednich sobie ustrojów państwowych innym krajom. Wszystkie te kraje chciały zaburzyć europejski porządek zaprowadzony na mocy traktatu wersalskiego formalnie kończącego I Wojnę Światową. Gdy dołączyć do tego słabość Ligi Narodów, mającej za zadanie utrzymanie porządku międzynarodowego jak i liczne łamania prawa międzynarodowego przez hitlerowskie Niemcy, takie jak Anschluss Austrii, zajęcie Sudetów czy zajęcie Czechosłowacji, jak również zerwanie przez Niemcy w kwietniu '39 roku "Deklaracji o niestosowaniu przemocy" zauważamy, jak bojowe nastroje panowały w Europie na chwilę przed wybuchem wojny.
2. Pierwszym chronologicznie atakiem Niemiec na Polskę było zbombardowanie Wielunia 1 września 1939 roku o godzinie 4.43. 2 minuty później pancernik "Schleswig-Holstein" rozpoczął ostrzał Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Rozpoczęła się wielka ofensywa Rzeszy wzdłuż całej granicy z Polską. Głównym zadanie naszych rodaków była maksymalna "gra na zwłokę" z Niemcami, licząc na realne wparcie militarne ze strony Anglii i Francji, z którymi mieliśmy podpisane układy sojusznicze zakładające wzajemną pomoc militarną w przypadku agresji Niemiec. 3 września Wielka Brytania i Francja oficjalnie wypowiedziały wojnę III Rzeszy, w związku czym ten konflikt zbrojny przybrał charakter światowy. Niestety, żaden z sojuszników nie udzielił nam realnej pomocy militarnej.
3. Wojna obronna przyniosła wiele innych przykładów chwały polskiego żołnierza. Bitwa pod Wizną, która przeszła do historii jako polskie Termopil. Dzielnie stawiali opór niemieckiemu przeciwnikowi żołnierze w bojach pod Mokrą czy Mławą. Tadeusz Kutrzeby toczył zacięte walki z Niemcami w bitwie nad Bzurą. Do 2 października trwała obrona Helu. Po ostatniej dużej bitwie polskiego września, stoczonej pod Kockiem, 5 października złożyła broń Samodzielna Grupa Operacyjna "Polesie" generała Franciszka Kleeberga.
4. W kampanii 1939 r. armia polska została rozbita. Wielu oficerów, jak dowódca obrony Gdyni-Oksywia pułkownik Stanisław Dąbek czy kapitan Władysław Raginis, po wyczerpaniu wszystkich możliwości obrony wybrało samobójczą kulę zamiast niewoli. Zresztą niewola nie gwarantowała przeżycia, o czym świadczą radzieckie mordy na polskich oficerach dokonane w Katyniu, Charkowie i Miednoje czy zbrodnie wojenne popełnione przez Niemców w 1939 r. Ci, którym udało się przeżyć, przedzierali się do Rumunii i na Węgry, wiedząc, że stamtąd przedostaną się do Francji i dzięki jej pomocy ponownie staną do walki z wrogami Polski.
5. Prezydent Mościcki, na mocy konstytucyjnych uprawnień, 30 września 1939 r. mianował swoim następcą Władysława Raczkiewicza. Jeszcze tego samego dnia nowy prezydent powierzył funkcję premiera generałowi Władysławowi Sikorskiemu, który wkrótce został również naczelnym wodzem Polskich Sił Zbrojnych. Do maja 1940 r. liczyła ona już 84 tys. ludzi, członków Polonii francuskiej oraz żołnierzy, którym udało się różnymi drogami przedostać z kraju. Spośród utworzonych tam oddziałów pierwsza do walki z Niemcami ruszyła Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich generała Zygmunta Szyszko-Bohusza. Obrona Francji w 1940 r. zakończona klęską Francuzów spowodowała rozbicie polskich wojsk. Po klęsce Francji najważniejszym sojusznikiem Polski stała się Wielka Brytania. Od czerwca 1940 r. siedzibą polskiego rządu i prezydenta stał się Londyn. Szwecja 1940 r. - Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie.
6. 30 lipca 1941 r. w Londynie został zawarty układ między Polską a ZSRR, zwany układem Sikorski-Majski. Przywracał on stosunki dyplomatyczne między obu krajami, zapowiadał utworzenie polskiej armii w ZSRR oraz zwolnienie obywateli polskich z obozów jenieckich, więzień i łagrów. Układ ten nie gwarantował w żaden sposób niezmienności polskiej granicy wschodniej, co stało się przyczyną głębokiego kryzysu rządowego. Dowódcą Armii Polskiej w ZSRR został Władysław Anders, zwolniony z więzienia NKWD. Formowaniu Armii towarzyszyły liczne problemy aprowizacyjne. Brakowało też informacji o losie blisko 15 tys. oficerów przetrzymywanych od września 1939 r. w radzieckich obozach w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.
7. W kwietniu 1943 r. Niemcy ogłosili odkrycie masowych grobów oficerów polskich w Katyniu. Trzecia Rzesza oficjalnie oskarżyła o tę zbrodnię stronę radziecką. Rząd Sikorskiego zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o zbadanie tej sprawy. Gdy podobną prośbę złożyli Niemcy, Stalin wykorzystał to do oskarżenia polskich władz o współpracę z nazistami i w nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 r. zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem polskim. Posunięcia te miały miały osłabić pozycję polskiego rządu londyńskiego wśród aliantów i stanowiły podstawę dla tworzenia podporządkowanego ZSRR komunistycznego ośrodka władzy.
8. Największą sławę zyskał 303. Dywizjon Myśliwskich im. Tadeusza Kościuszki. Poza lotnikami jedną z pierwszych jednostek PSZ biorących udział w walkach u boku Brytyjczyków była Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich. W 1941 r. brygada karpacka pod dowództwem generała Stanisława Kopańskiego włączyła się do walk na terenie Afryki Północnej. Od sierpnia do grudnia 1941 r. broniła oblężonej twierdzy w Tobruku i przyczyniła się do jej odblokowania. Chlubną kartę zapisały też okręty Polskiej Marynarki Wojennej, biorące udział w walkach na Atlantyku, Morzu Śródziemnym, Północnym i Arktycznym.
9. Na rozkaz naczelnego wodza Anders rozpoczął formowanie II Korpusu Polskiego, którego podstawą były jednostki ewakuowane ze Związku Radzieckiego oraz żołnierze służący wcześniej w brygadzie karpackiej. W grudniu 1943 r. jednostki II Korpusu zostały przetransportowane do Włoch. Jedną z najważniejszych bitew, które żołnierze Andersa stoczyli w kampanii włoskiej, była bitwa po Monte Cassino. W maju 1944 r. oddziały II Korpusu w trudnych warunkach terenowych mimo dużych strat odniosły sukces-opanowały ruiny klasztoru na Monte Cassino, co pozwoliło aliantom w krótkim czasie utorować sobie drogę na Rzym. Drugim sukcesem polskich żołnierzy we Włoszech było zdobycie Ankony. Po dalszych walkach II Korpus zakończył szlak bojowy zdobyciem Bolonii w kwietniu 1945 r. Przełamanie frontu pod Bolonią i zajęcie tego miasta miały decydujące znaczenie dla zadania Niemcom ostatecznej klęski na froncie włoskim.
10. Innym zasłużonym dla Polski dowódcą był generał Stanisław Maczek. We wrześniu 1939 r. dowodził 10. Brygadą Kawalerii,czyli pierwszą polską jednostką zmotoryzowaną. Wobec agresji radzieckiej i nieuniknionej klęski przekroczył granicę z Węgrami i przedostał się do Francji. Tam w ramach Armii Polskiej odtworzył 10. Brygadę Kawalerii Pancernej, na której czele w 1940 r. brał udział w obronie Francji.
Na terenie Szkocji Maczek sformułował 1. Dywizję Pancerną.
1944 r. - Bitwa pod Falaise
Maczek prowadził swoją dywizję w kierunku Belgii i Holandii, wyzywając m.in. Ypres i Gandawę. Pod koniec 1944 r. polscy żołnierze wyzwolili Bredę.
5 maja 1945 r. - Wilhelmshaven (skapitulowanie dywizji Maczka)
11. Na Wyspach Brytyjskich Stanisław Sosabowski sformułował pierwszą w historii polskiego wojska jednostkę powietrznodesantową- Samodzielną Brygadę Spadochronową. Jej hasło brzmiało:
"Najkrótszą drogą", co miało oznaczać powrót do ojczyzny na spadochronach. W sierpniu 1944 r. wybuchło powstanie warszawskie, żołnierze brygady byli przekonani, że nadszedł czas powrotu, że zostaną przerzuceni do walczącej stolicy. Brytyjskie dowództwo, ku rozczarowaniu Polaków, nie zgodziło się na wysłanie ich do kraju.
12. W 1944 r. Brygada Spadochronowa trafiła wreszcie na front. Wzięła udział w największej w czasie II wojny światowej operacji powietrznodesantowej o kryptonimie Market Garden, której celem było uchwycenie mostów na Renie, aby alianci mogli jak najszybciej wkroczyć do Zagłębia Ruhry i przyspieszyć zakończenie wojny. Zrzut żołnierzy Sosabowskiego odbyły się nieopodal Arnhem, o które toczyły się walki. Polakom wraz z Brytyjczykami udało się wycofać z okrążenia.
13. Polscy żołnierze, mimo że walczyli daleko od ojczyzny, poświęcali swe życie dla Polski. Dla wielu z nich największą tragedią stało się to, że nowe, komunistyczne władze polskie odmówiły im prawa powrotu do ojczyzny, uznając ich za zdrajców Polski, za którą przecież przelewali krew. W takiej sytuacji znaleźli się żołnierze Andersa, pancerniacy Maczka czy spadochroniarze Sosabowskiego. Przytoczone w tym rozdziale przykłady odnoszą się głównie do najwyższych rangą dowódców. Jednak są to postacie symbolizujące losy tysięcy żołnierzy służących pod ich rozkazami. Żołnierzy będących bohaterami II wojny światowej.
2. Pierwszym chronologicznie atakiem Niemiec na Polskę było zbombardowanie Wielunia 1 września 1939 roku o godzinie 4.43. 2 minuty później pancernik "Schleswig-Holstein" rozpoczął ostrzał Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Rozpoczęła się wielka ofensywa Rzeszy wzdłuż całej granicy z Polską. Głównym zadanie naszych rodaków była maksymalna "gra na zwłokę" z Niemcami, licząc na realne wparcie militarne ze strony Anglii i Francji, z którymi mieliśmy podpisane układy sojusznicze zakładające wzajemną pomoc militarną w przypadku agresji Niemiec. 3 września Wielka Brytania i Francja oficjalnie wypowiedziały wojnę III Rzeszy, w związku czym ten konflikt zbrojny przybrał charakter światowy. Niestety, żaden z sojuszników nie udzielił nam realnej pomocy militarnej.
3. Wojna obronna przyniosła wiele innych przykładów chwały polskiego żołnierza. Bitwa pod Wizną, która przeszła do historii jako polskie Termopil. Dzielnie stawiali opór niemieckiemu przeciwnikowi żołnierze w bojach pod Mokrą czy Mławą. Tadeusz Kutrzeby toczył zacięte walki z Niemcami w bitwie nad Bzurą. Do 2 października trwała obrona Helu. Po ostatniej dużej bitwie polskiego września, stoczonej pod Kockiem, 5 października złożyła broń Samodzielna Grupa Operacyjna "Polesie" generała Franciszka Kleeberga.
4. W kampanii 1939 r. armia polska została rozbita. Wielu oficerów, jak dowódca obrony Gdyni-Oksywia pułkownik Stanisław Dąbek czy kapitan Władysław Raginis, po wyczerpaniu wszystkich możliwości obrony wybrało samobójczą kulę zamiast niewoli. Zresztą niewola nie gwarantowała przeżycia, o czym świadczą radzieckie mordy na polskich oficerach dokonane w Katyniu, Charkowie i Miednoje czy zbrodnie wojenne popełnione przez Niemców w 1939 r. Ci, którym udało się przeżyć, przedzierali się do Rumunii i na Węgry, wiedząc, że stamtąd przedostaną się do Francji i dzięki jej pomocy ponownie staną do walki z wrogami Polski.
5. Prezydent Mościcki, na mocy konstytucyjnych uprawnień, 30 września 1939 r. mianował swoim następcą Władysława Raczkiewicza. Jeszcze tego samego dnia nowy prezydent powierzył funkcję premiera generałowi Władysławowi Sikorskiemu, który wkrótce został również naczelnym wodzem Polskich Sił Zbrojnych. Do maja 1940 r. liczyła ona już 84 tys. ludzi, członków Polonii francuskiej oraz żołnierzy, którym udało się różnymi drogami przedostać z kraju. Spośród utworzonych tam oddziałów pierwsza do walki z Niemcami ruszyła Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich generała Zygmunta Szyszko-Bohusza. Obrona Francji w 1940 r. zakończona klęską Francuzów spowodowała rozbicie polskich wojsk. Po klęsce Francji najważniejszym sojusznikiem Polski stała się Wielka Brytania. Od czerwca 1940 r. siedzibą polskiego rządu i prezydenta stał się Londyn. Szwecja 1940 r. - Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie.
6. 30 lipca 1941 r. w Londynie został zawarty układ między Polską a ZSRR, zwany układem Sikorski-Majski. Przywracał on stosunki dyplomatyczne między obu krajami, zapowiadał utworzenie polskiej armii w ZSRR oraz zwolnienie obywateli polskich z obozów jenieckich, więzień i łagrów. Układ ten nie gwarantował w żaden sposób niezmienności polskiej granicy wschodniej, co stało się przyczyną głębokiego kryzysu rządowego. Dowódcą Armii Polskiej w ZSRR został Władysław Anders, zwolniony z więzienia NKWD. Formowaniu Armii towarzyszyły liczne problemy aprowizacyjne. Brakowało też informacji o losie blisko 15 tys. oficerów przetrzymywanych od września 1939 r. w radzieckich obozach w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.
7. W kwietniu 1943 r. Niemcy ogłosili odkrycie masowych grobów oficerów polskich w Katyniu. Trzecia Rzesza oficjalnie oskarżyła o tę zbrodnię stronę radziecką. Rząd Sikorskiego zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o zbadanie tej sprawy. Gdy podobną prośbę złożyli Niemcy, Stalin wykorzystał to do oskarżenia polskich władz o współpracę z nazistami i w nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 r. zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem polskim. Posunięcia te miały miały osłabić pozycję polskiego rządu londyńskiego wśród aliantów i stanowiły podstawę dla tworzenia podporządkowanego ZSRR komunistycznego ośrodka władzy.
8. Największą sławę zyskał 303. Dywizjon Myśliwskich im. Tadeusza Kościuszki. Poza lotnikami jedną z pierwszych jednostek PSZ biorących udział w walkach u boku Brytyjczyków była Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich. W 1941 r. brygada karpacka pod dowództwem generała Stanisława Kopańskiego włączyła się do walk na terenie Afryki Północnej. Od sierpnia do grudnia 1941 r. broniła oblężonej twierdzy w Tobruku i przyczyniła się do jej odblokowania. Chlubną kartę zapisały też okręty Polskiej Marynarki Wojennej, biorące udział w walkach na Atlantyku, Morzu Śródziemnym, Północnym i Arktycznym.
9. Na rozkaz naczelnego wodza Anders rozpoczął formowanie II Korpusu Polskiego, którego podstawą były jednostki ewakuowane ze Związku Radzieckiego oraz żołnierze służący wcześniej w brygadzie karpackiej. W grudniu 1943 r. jednostki II Korpusu zostały przetransportowane do Włoch. Jedną z najważniejszych bitew, które żołnierze Andersa stoczyli w kampanii włoskiej, była bitwa po Monte Cassino. W maju 1944 r. oddziały II Korpusu w trudnych warunkach terenowych mimo dużych strat odniosły sukces-opanowały ruiny klasztoru na Monte Cassino, co pozwoliło aliantom w krótkim czasie utorować sobie drogę na Rzym. Drugim sukcesem polskich żołnierzy we Włoszech było zdobycie Ankony. Po dalszych walkach II Korpus zakończył szlak bojowy zdobyciem Bolonii w kwietniu 1945 r. Przełamanie frontu pod Bolonią i zajęcie tego miasta miały decydujące znaczenie dla zadania Niemcom ostatecznej klęski na froncie włoskim.
10. Innym zasłużonym dla Polski dowódcą był generał Stanisław Maczek. We wrześniu 1939 r. dowodził 10. Brygadą Kawalerii,czyli pierwszą polską jednostką zmotoryzowaną. Wobec agresji radzieckiej i nieuniknionej klęski przekroczył granicę z Węgrami i przedostał się do Francji. Tam w ramach Armii Polskiej odtworzył 10. Brygadę Kawalerii Pancernej, na której czele w 1940 r. brał udział w obronie Francji.
Na terenie Szkocji Maczek sformułował 1. Dywizję Pancerną.
1944 r. - Bitwa pod Falaise
Maczek prowadził swoją dywizję w kierunku Belgii i Holandii, wyzywając m.in. Ypres i Gandawę. Pod koniec 1944 r. polscy żołnierze wyzwolili Bredę.
5 maja 1945 r. - Wilhelmshaven (skapitulowanie dywizji Maczka)
11. Na Wyspach Brytyjskich Stanisław Sosabowski sformułował pierwszą w historii polskiego wojska jednostkę powietrznodesantową- Samodzielną Brygadę Spadochronową. Jej hasło brzmiało:
"Najkrótszą drogą", co miało oznaczać powrót do ojczyzny na spadochronach. W sierpniu 1944 r. wybuchło powstanie warszawskie, żołnierze brygady byli przekonani, że nadszedł czas powrotu, że zostaną przerzuceni do walczącej stolicy. Brytyjskie dowództwo, ku rozczarowaniu Polaków, nie zgodziło się na wysłanie ich do kraju.
12. W 1944 r. Brygada Spadochronowa trafiła wreszcie na front. Wzięła udział w największej w czasie II wojny światowej operacji powietrznodesantowej o kryptonimie Market Garden, której celem było uchwycenie mostów na Renie, aby alianci mogli jak najszybciej wkroczyć do Zagłębia Ruhry i przyspieszyć zakończenie wojny. Zrzut żołnierzy Sosabowskiego odbyły się nieopodal Arnhem, o które toczyły się walki. Polakom wraz z Brytyjczykami udało się wycofać z okrążenia.
13. Polscy żołnierze, mimo że walczyli daleko od ojczyzny, poświęcali swe życie dla Polski. Dla wielu z nich największą tragedią stało się to, że nowe, komunistyczne władze polskie odmówiły im prawa powrotu do ojczyzny, uznając ich za zdrajców Polski, za którą przecież przelewali krew. W takiej sytuacji znaleźli się żołnierze Andersa, pancerniacy Maczka czy spadochroniarze Sosabowskiego. Przytoczone w tym rozdziale przykłady odnoszą się głównie do najwyższych rangą dowódców. Jednak są to postacie symbolizujące losy tysięcy żołnierzy służących pod ich rozkazami. Żołnierzy będących bohaterami II wojny światowej.