Historia i społeczeństwo - "... idź wyprostowany wśród tych co na kolanach....". Opór społeczny w PRL
1. Organizacje antykomunistyczne działające pod okupacją radziecką:
- "Niepodległość" (NIE) - 1943 r.
- "Wolność i Niezawisłość" (WiN) 1945-1947 r.
- liczne oddziały partyzanckie - przełom lat 40 i 50
2. Pierwszy etap działań zniewolenia Europy Środkowo- Wschodniej polegał na wyeliminowaniu wszystkich sił mogących zagrozić wprowadzeniu komunistycznej władzy na ziemiach zajmowanych przez wojska radzieckie.
W 1943 r. w dowództwie AK opracowano koncepcję nowej organizacji-''Niepodległość", która miała działać pod okupacja radziecka. Na jej czele miał stanąć August Emil Fieldorf, lecz trafił on do łagru, a "NIE" zakończyła działalność.
We wrześniu 1945 r. powstało zrzeszenie " Wolność i Niezawisłość", miało ono organizować akcje propagandowe uderzające w komunistów. Na czele WiN-u stanął pułkownik Jan Rzepecki.
WiN zostało rozwiązane jesienią 1947 r.
Powstały też oddziały zupełnie niezależne od AK. Nie nastawiały się one na walkę z systemem, lecz raczej na paraliżowanie działalności lokalnych przedstawicieli władzy, PPR, UB, MO, LWP.
Na Podhalu działało jedno z największych ugrupowań partyzanckich, dowodzone przez porucznika Józefa Kurasia. Walkę prowadziła 5. Wielińska Brygada AK pod dowództwem majora Zygmunta Szendzielarza (Łupaszki).
Aż do 1952 r. wymykał się obława Urzędu Bezpieczeństwa oddział kapitana Kazimierza Kamieńskiego (Huzara), walczący na Mazowszu i Podlasiu.
Walkę z komunistycznym aparatem państwowym prowadziły też oddziały partyzanckie powiązane z ruchem narodowym, np. formacje NSZ oraz NZW.
Przez cały okres PRL traktowano żołnierzy jak bandytów, o których wszelka pamięć należy zniszczyć. Dopiero po 1989 r. można była zacząć mówić o żołnierzach wyklętych i ich dokonaniach.
2. Żołnierze wyklęci - antykomunistyczny, niepodległościowy ruch partyzancki, stawiający opór sowietyzacji Polski i podporządkowaniu jej ZSRR. Liczbę członków wszystkich organizacji i grup konspiracyjnych szacuje się na ok. 120-180 tys. osób. W walkach podziemia z władza zginęło ok. 15 tys. ludzi, w tym ok. 8 tys. członków podziemia.
3. August Emil Fieldrof - (ur. 20 marca 1895 w Krakowie, zm. 24 lutego 1953 w Warszawie) – bojownik o niepodległość Polski, generał brygady Wojska Polskiego, organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej, zastępca Komendanta Głównego AK, pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
4. W czasie II Wojny Światowej duchowni starali się wspierać społeczeństwo w tych dramatycznych czasach, za co zapłacili ogromna cenę- zginęło ok. 20 % polskich księży. Kościół będący jedyną oficjalnie działająca, niezależna struktura społeczna na ziemiach polskich- znalazł się w naturalny sposób po stronie opozycji.
We wrześniu 1945 r. TRJN wypowiedział konkordat ze Stolica Apostolska. Po początkowym okresie umacniania rządów nastąpiło zaostrzenie działań antykościelnych.
Zaczęto urządzać pokazowe procesy księży, których oskarżano m.in. o szpiegostwo, sprzyjanie imperialistycznemu Zachodowi czy kolaborację z nazistami.
W 1948 r. zmarł prymas August Hlond, jego miejsce zajął nominowany przez papieża Stefan Wyszyński.
W tym samym roku władze wydały dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania, który umożliwiał aresztowanie każdego praktykującego katolika.
- 1950 - porozumienie między episkopatem polskim a komunistyczna rządem:
- władze kościelne zobowiązały się m.in. do akceptacji włączenia do Polski tzw. Ziem Odzyskanych, potępienie działalności "band", nauczania, że władzę państwową należy szanować oraz otrzymały gwarancję obecności księży w wojsku, więzieniach, szpitalach, nauczania religii w szkołach i utrzymania KUL.
- 1952 - likwidowanie niższy seminariów duchownych, ograniczenie wznoszenia budynków kościelnych.
- 1953 - biskupi na czele z prymasem wystosowali do władz list protestacyjny
- aresztowanie kardynała Wyszyńskiego
- 1956-58 - odwilż po śmierci Stalina-zgładzenie polityki względem kościoła
- zwolnienie prymasa Wyszyńskiego z internowania
- ponownie pozwolono na obecność księży w placówkach publicznych
- 1978 - olbrzymi przewrót w stosunkach państwo-Kościół
- Karol Wojtyła wybrany na papieża
- 1979 - pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do ojczyzny
- 1984 - zamordowanie ks. Jerzego Popiełuszki
5. Ruch księży patriotów - powstał w 1949 r. Z jego pomocą komuniści dążyli do utworzenia w Polsce kościoła podporządkowanego władzom, działającego w opozycji do polskich biskupów posłusznych papieżowi - choć bez powodzenia.
6. Jan Paweł II - Karol Wojtyła - kardynał, zastępca przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski (1969-1978), papież i 6. Suweren Państwa Watykańskiego (16 października 1978 – 2 kwietnia 2005), kawaler Orderu Orła Białego, święty Kościoła katolickiego.
Poeta i poliglota, a także aktor, dramaturg i pedagog. Filozof historii, fenomenolog, mistyk i przedstawiciel personalizmu chrześcijańskiego.
7. Stefan Wyszyński - polski duchowny rzymskokatolicki, biskup diecezjalny lubelski w latach 1946–1948, arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski oraz prymas Polski w latach 1948–1981, kardynał prezbiter od 1953. Zwany Prymasem Tysiąclecia, sługa Boży Kościoła katolickiego. Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
8. Jerzy Aleksander Popiełuszko - polski prezbiter rzymskokatolicki, kapelan warszawskiej „Solidarności”, obrońca praw człowieka w PRL, zamordowany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, błogosławiony Kościoła katolickiego.
9. W 1964 r. z krytyka rządów I sekretarza KC Władysława Gomułki i jego ekipy wystąpili intelektualiści. Grupa 34 naukowców i literatów zwróciła się do władz z apelem o zmianę polityki kulturalnej rządu. Był to tzw. list 34 i składał się z zaledwie dwóch zdań. Został on podpisany m.in. przez Antoniego Słomińskiego, Władysława Tatarkiewicza czy Mariana Falskiego.
W 1968 r. doszło do tzw. wydarzeń marcowych, których powodem stał się zakaz wystawiania w Teatrze Narodowym Mickiewiczowskich "Dziadów" w reżyserii Kazimierza Dejmka.
W marcu 1968 r. studenci wystąpili w obronie swych kolegów represjonowanych za protest w sprawie "Dziadów". Organizowali wiece i strajki okupacyjne na uczelniach. Żądali wolności słowa, zgromadzeń i nauki oraz poszanowania polskiej tradycji.
Kryzys ten nie zakończył się użyciem broni palnej i strzelaniem do protestujących. Jednak niejeden młody człowiek stracił możliwość zdobycia wykształcenia. Wielu ludzi zostało wygnanych i skazanych na tułaczkę po świecie. Wydarzenia te doprowadziły do uformowania się grupy przyszłych opozycjonistów, którzy odgrywali kluczowa rolę w nielegalnych organizacjach opozycyjnych, a następnie w wielkim ruchu "Solidarność".
Ku zaskoczeniu komunistów polska inteligencja odrzucała hasła komunistyczne. Wciąż strzegła polskiej tradycji i kultury. Ostatecznie znalazła płaszczyznę porozumienia z robotnikami. Razem z nimi bowiem zaczęła współtworzyć "Solidarność".
10. Jesienią 1975 r. po zjeździe PZPR, został przedstawiony projekt zmian w Konstytucji PRL, które obejmowały "kierownicza rolę" PZPR w społeczeństwie.
Na przełomie 1975 i 1976 r. obywatele pisali listy protestacyjne przeciwko planowanym poprawkom ustawy zasadniczej. Najsłynniejszym z nich był tzw. list 59 podpisany głównie przez ludzi kultury ( m.in Herberta, Szymborska, Słonimskiego), którzy opowiadali się za społeczeństwem obywatelskim i demokracja parlamentarna.
Właśnie te protesty legły u podstaw kształtowania się nowej opozycji. Odegrała ona istotna rolę po wydarzeniach Czerwca '76. W tym samym roku powołano do życia Komitet Obrony Robotników, który działał nielegalnie, lecz jawnie. Oprócz KORu pojawiały się również inne inicjatywy, jak Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, czy Konfederacja Polski Niepodległej.
11. Komitet Obrony Robotników – polska organizacja opozycyjna działająca od września 1976 do września 1977, sprzeciwiająca się polityce władz PRL, niosąca pomoc osobom represjonowanym w wyniku wydarzeń Czerwca 1976, przede wszystkim w Radomiu i Ursusie, a także w Płocku. Po częściowym spełnieniu jej postulatów przez władze PRL przekształciła się w Komitet Samoobrony Społecznej KOR.
12. Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO) – centroprawicowa organizacja antykomunistyczna i niepodległościowa, powołana 25 marca 1977.
Ruch nie był stowarzyszeniem, nie posiadał statutu, władz ani członkostwa. O uczestnictwie w nim decydowało samookreślenie. Na jego czele stali dwaj rzecznicy: Andrzej Czuma i Leszek Moczulski. Taka formuła ułatwiała działanie, utrudniała represje, ale także umożliwiała łatwą infiltrację Ruchu przez agentów nasyłanych przez Służbę Bezpieczeństwa PRL.
Liczebność ROPCiO w chwili jego powstania szacuje się na 80-120 osób. Były to głównie osoby należące do tajnego Nurtu Niepodległościowego
13. Konfederacja Polski Niepodległej (KPN) – polska partia polityczna, założona 1 września 1979 przez Leszka Moczulskiego, nawiązująca do tradycji piłsudczykowskich. Pierwsza o charakterze antykomunistycznym w Europie Środkowo-Wschodniej.
14. Leszek Moczulski – polski dziennikarz, publicysta, polityk, historyk i geopolityk, doktor habilitowany nauk humanistycznych.
Działacz opozycji w okresie PRL, wielokrotnie aresztowany, łącznie przez około sześć lat więziony w tym okresie z przyczyn politycznych. Współzałożyciel Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, założyciel i wieloletni przywódca Konfederacji Polski Niepodległej. Kandydat w wyborach prezydenckich w 1990.
15. Narastający pod koniec lat 70. opór wobec władz oraz problemy ekonomiczne kraju doprowadziły do największego w dziejach PRL społecznego protestu.
1 lipca 1980 r. kolejne podwyżki cen spowodowały falę strajków, które ogarnęły cały kraj. W Gdańsku i Szczecinie przybrały one charakter protestu o podłożu politycznym.
W obu ośrodkach strajkowych powstały międzyzakładowe komitety strajkowe, które przygotowały listę postulatów skierowanych do władz. Pod koniec sierpnia MKS szczeciński i gdański podpisały tzw. porozumienia sierpniowe, zawierały one m.in. zgodę rządzących na utworzenie nowych związków zawodowych.
17 września 1980 r. powołano do życia jeden ogólnokrajowy Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność", jego przewodniczącym został Lech Wałęsa, w listopadzie 1980 r. został zarejestrowany. Stał się on masowym ruchem społecznym, który bardzo szybko się rozrastał.
Stosunki między państwem, a "Solidarnością" wciąż zostały napięte. Przez całe lato 1981 r. ekipa radząca prowadziła antysolidarnościowa propagandę. Jednocześnie pogarszała się sytuacja ekonomiczna kraju, co zmusiło władzę do wprowadzenia sprzedaży kolejnych towarów na kartki.
Dnia 13 grudnia 1981 r. społeczeństwo zostało zaskoczone od dłuższego czasu planowanym wprowadzeniem stanu wojennego.
16. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” – ogólnopolski związek zawodowy powstały w 1980 dla obrony praw pracowniczych, do 1989 również jeden z głównych ośrodków opozycji przeciw rządowi Polski Ludowej i komunizmowi. Początkowo duże wpływy polityczne organizacji w III Rzeczypospolitej (np. Akcja Wyborcza Solidarność w latach 1997–2001) uległy następnie znacznemu osłabieniu.
„Solidarność” powstała na bazie licznych komitetów strajkowych (w tym Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Gdańsku), które z czasem przekształciły się w komisje założycielskie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. NSZZ „Solidarność” został zarejestrowany 10 listopada 1980 przez Sąd Wojewódzki w Warszawie.
Od 2006 jest członkiem Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych.
17. Lech Wałęsa – polski polityk i działacz związkowy. W latach 1990–1995 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Współzałożyciel i pierwszy przewodniczący „Solidarności”. opozycjonista w okresie PRL. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1983).
18. Dnia 28. czerwca 1956 r. strajk powszechny i masowe demonstracje przekształciły się w walki uliczne. Aby stłumić poznańska rewoltę, władze wysłały 1,8 tys. żołnierzy oraz 130 czołgów i dział samobieżnych. W marcu 1968 roku doszło do pierwszych wystąpień studenckich w Warszawie. W akcie solidarności strajki, wiece i demonstracje uliczne organizowała młodzież. Do najpoważniejszych zajść- które zwykle kończyły się atakami milicji i aresztowaniami- doszło m.in. w Poznaniu, Katowicach, Krakowie, Gdańsku, Toruniu, Łodzi i Wrocławiu.
19. W grudniu 1970 roku fala strajków, wieców i demonstracji ulicznych ogarnęła miasta, Wybrzeża (Gdańsk, Gdynia, Szczecin). Na polecenie Władysława Gomułki wojsko użyło broni w celu spacyfikowania społecznego protestu.
20. W czerwcu 1976 roku największe strajki i demonstracje robotnicze wybuchły w Radomiu oraz Ursusie obok Warszawy oraz na mniejsza skalę - w Płocku. Tym razem milicja tłumiąca demonstracje nie użyła broni palnej, lecz aresztowani byli niezwykle brutalnie pobici.
21. W sierpniu 1980 roku fala strajków ogarnęła cały kraj. Władze ustąpiły pod naciskiem społecznym- na przełomie sierpnia i września podpisały porozumienia z międzyzakładowymi komitetami strajkowymi w Gdańsku, Szczecinie, Jastrzębiu Zdroju i Dąbrówce Górniczej.
