J.polski - XX-lecie międzywojenne

1. Dwudziestolecie międzywojenne to epoka historycznoliteracka, która trwała od 1918 roku do 1939.

2. Najważniejsze wydarzenia historyczne epoki:
  • 1918 r. - odzyskanie niepodległości
  • 1918 r. - koniec I wojny światowej
  • 1920 r. - bitwa Warszawska
  • 1922 r. - Mussolini i faszyści przejmują władzę we Włoszech
  • 1924 r. - reforma Grabskiego, wprowadzenie złotówki
  • 1926 r. - przewrót majowy
  • 1933 r. - Adolf Hitler zostaje kanclerzem Niemiec
  • 1938 r. - noc kryształowa (pogrom żydów w Niemczech)
  • 1939 r. - wybuch II wojny światowej
3. Psychoanaliza Zygmunta Freuda:

"Wstęp do psychoanalizy" został wydany w 1917 roku.

W psychice człowieka istnieją 3 sfery:
  • id - sfera nieświadomości (ujawnia się przez sny, czynności omyłkowe, twórczość artystyczną)
  • ego - świadomość
  • superego - uwewnętrznione normy społeczne i wzorce kulturowe
4. Filozofia Oswalda Spanglera:
  • Społeczeństwa przechodzą stałe etapy rozwoju (wzrost, schyłek i śmierć)
  • Kultura społeczeństwa rozwija się w okresie jego wzrostu (charakteryzuje ją naturalność, religijność, uznanie dla wyższych wartości i idei, otwartość na zmianę)
  • Cywilizacja powstaje w schyłkowym okresie rozwoju społeczeństwa (charakteryzuje ją sztuczność, areligijność, materializm, kult rozumu, narastająca agresja)
  • Każda kultura musi się przerodzić w cywilizację i ulec zagładzie
5. Grupy literackie w Polsce:
  • Ekspresjoniści - twórcy skupieni wokół czasopisma "Zdrój"; Założenia: sztuka jest wyrazem osobowości artysty, sięganie po motywy folklorystyczne, nawiązania do twórczości ludowej (Artyści: m.in. Jan Kasprowicz, Stanisław Przybyszewski, Jarosław Iwaszkiewicz)
  • Skamander - twórcy skupieni wokół czasopisma "Skamander"; Założenia: grupa bezprogramowa, stronili się od jednoznacznego określenia się artystyczno-ideowego, w swoich utworach używali języka potocznego, humoru oraz absurdu, nawiązywali świadomie do dziedzictwa kulturalnego (Artyści: Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz) -> np. "Herostrates" Jan Lechoń
  • Futuryści - swoje poglądy wyrażali w manifestach, publikacjach i wierszach; Założenia: burzenie wszelkich przejawów logiki, rezygnacja z zasad gramatyki, interpunkcji i ortografii, stosowanie pisowni fonetycznej, prowokacyjny charakter sztuki, która powinna zaskakiwać i szokować (Artyści: Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec) -> "Do Narodu Polskiego" Bruno Jasieński
  • Pierwsza awangarda (krakowska) - stworzyli ją twórcy współpracujący z czasopismem "Zwrotnica"; Założenia: kult 3xM (miasta, masy i maszyny jako symbole nowej cywilizacji, wpływających na świadomość i wrażliwość człowieka), artysta jako konstruktor (budowniczy zdania), postulat tworzenia "ekwiwalentów uczuć" (obrazu konstruowanego w oparciu o nowoczesną metaforę), eliminacja tzw. waty słownej (zbliżenie rytmu poezji do rytmu prozy, akcentowanie rytmu zdania). (Artyści: Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jan Brzękowski) -> "Notre-Dame" Julian Przyboś
  • Druga awangarda (katastrofiści) - twórczość artystów została zdominowana przez nastroje niepokoju i lęku przed zagrożeniami związane ze zmianami cywilizacyjnymi, ustrojowymi itp.; kultura jest skazana na utratę możliwości rozwoju, ponieważ załamały się dotychczas obowiązujące wartości.
6. Kierunki filozoficzne:
  • intuicjonizm (intuicja i instynkt są właściwymi narzędziami poznawania świata)
  • pragmatyzm (wartość poznania zależy od tego, na ile jest ono korzystne dla poznającego)
  • sceptycyzm poznawczy (ustalenia naukowe mają charakter konwencjonalny, ponieważ możliwości poznawcze człowieka są ograniczone)
7. Kierunki artystyczne:
  • dadaizm (anarchiczny bunt przeciw światu, kpina ze wszystkiego, programowy bezsens twórczości)
  • nadrealizm (surrealizm) (bunt przeciwko tradycjom klasycznym i racjonalizmowi, kult swobodnej wyobraźni)
  • kubizm (chęć radykalnych zmian w języku polskim, dążenie do ukazania obrazu świadomości człowieka ich epoki, chęć kształtowania nowej wrażliwości, która mogłaby w pełni odebrać zmieniający się świat)
  • futuryzm (sztuka ma opiewać dynamiczną współczesność, odrzucenie tradycji kulturalnej i historycznej, fascynacja nowością, techniką)
  • ekspresjonizm (odrzucenie mimetyczności sztuki, sztuka to przekaz wewnętrznego świata artysty, sen, wizja i podświadomość jako źródła wiedzy o świecie)
8. Katastrofizm to postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji.

Przykłady w sztuce:
  • Apokalipsa św. Jana
  • Jan Kasprowicz "Hymny"
  • Władysław Broniewski "Krzyk ostateczny"
9. "Przedwiośnie " Stefan Żeromski (dzieciństwo Cezarego, szklane domy, utopia, programy dla odrodzonej Polski)

10. "Ferdydurke" Witold Gombrowicz (obraz szkoły, symbole, obraz rodziny)

Symbole:
  • forma - maska, konwenans, rola społeczna, postawa życia zbiorowego
  • gęba - forma, w którą zostajemy zamknięci przyjmując społeczne zasady i konwenanse
  • łydka - symbol sportu, zdrowia, młodości i witalności, nowoczesnego stylu życia, atrakcyjnej sylwetki, zerwanie z tradycją
  • pupa - znak dziecięcości, zwierający w sobie niewinność, łatwowierność (upupienie -> udziecinnienie)