Historia i społeczeństwo - Szlachta wobec wyzwań gospodarczych XVI–XVIII w.
1. Odkrycie Ameryki przez Kolumba zapoczątkowało okres ważnych przemian gospodarczych. Przesunięte zostały główne szlaki handlowe na Atlantyk, a także rozwinęła się wymiana towarowa Europy z Ameryką. W Europie Zachodniej następował szybki rozwój miast, w szczególności tych portowych. Rozkwit miejskiej gospodarki towarowo-pieniężnej przyczyniał się m.in. do rozwoju manufaktur oraz banków i giełd.
2. Podwyżka cen żywności w państwach zachodnioeuropejskich spowodowała, że bardzo opłacalny stał się eksport produktów rolnych z Europy Środkowej i Wschodniej na zachód kontynentu. Dzięki temu właściciele ziemscy z tych obszarów zaczęli dążyć do przejęcia produkcji rolnej i pełnej kontroli nad handlem jej wytworami. Aby powiększyć swe zyski, rozbudowywali folwarki, których funkcjonowanie opierało się na pracy pańszczyźnianej. W XVI w. i na początku XVII stulecia największym eksporterem zboża do Europy Zachodniej była polsko-litewska Rzeczpospolita, której gospodarka w tym okresie przeszła ewolucję w stronę systemu folwarczno-pańszczyźnianego.
3. Pojęcia:
2. Podwyżka cen żywności w państwach zachodnioeuropejskich spowodowała, że bardzo opłacalny stał się eksport produktów rolnych z Europy Środkowej i Wschodniej na zachód kontynentu. Dzięki temu właściciele ziemscy z tych obszarów zaczęli dążyć do przejęcia produkcji rolnej i pełnej kontroli nad handlem jej wytworami. Aby powiększyć swe zyski, rozbudowywali folwarki, których funkcjonowanie opierało się na pracy pańszczyźnianej. W XVI w. i na początku XVII stulecia największym eksporterem zboża do Europy Zachodniej była polsko-litewska Rzeczpospolita, której gospodarka w tym okresie przeszła ewolucję w stronę systemu folwarczno-pańszczyźnianego.
3. Pojęcia:
- Manufaktura – przedsiębiorstwo zatrudniające rzemieślników jednej lub wielu specjalności, w którym produkcja jest oparta na pracy ręcznej i podziale zadań między pracowników.
- Folwark – duże, przeważnie szlacheckie, gospodarstwo rolno-hodowlane produkujące przede wszystkim na sprzedaż; opierało się na pańszczyźnie, rzadziej na pracy najemnej.
- Pańszczyzna – przymusowa praca chłopa na rzecz pana (właściciela) wsi w zamian za prawo do użytkowania chłopskiego gospodarstwa.
4. Szlachta polska już od schyłku XV w. zaczęła powiększać swoje majątki ziemskie. Składały się one zwykle ze wsi chłopskich, w których chłopi w zmian za opłaty pieniężne i świadczenia w robociźnie na rzecz szlacheckiego właściciela prowadzili własną gospodarkę rolną.
5. Zboże wraz z innymi towarami wieziono Wisłą do Gdańska. Kupcy gdańscy byli pośrednikami w transakcjach pomiędzy przewożącymi tutaj zboże szlacheckimi producentami, a kupcami. Dzięki eksportowi zboża Polskę nazywano "Spichlerzem Europy".
6. Skutki gospodarki folwarcznej:
- wzmocnienie ekonomicznej pozycji szlachty
- pogorszenie położenia prawnego chłopów (zapotrzebowanie na tanią siłę roboczą)
- osłabienia politycznej i ekonomicznej roli miast
- coraz silniejszą pozycję zyskiwali magnaci
- grupa szlachty traciła swoją pozycję na tle konkurencji
7. Przyczyny kryzysu ekonomicznego:
- koniec dobrej koniunktury na polskie zboże, drastyczny spadek ilości transportowanego towaru
- obniżka cen artykułów spożywczych
- liczne wojny polsko-litewskiego państwa
- wyludnienie się terenów wskutek ucieczki przed wrogimi wojskami i poszukiwania lepszego miejsca do życia