Historia i społeczeństwo - Szlachta narodem politycznym. Przemiany ustrojowe w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku.
1. Kolejne przywileje uzyskane przez szlachtę od zasiadających na polskim tronie Jagiellonów doprowadziły do wzrostu znaczenia politycznego tego stanu. Przyczyniały się również do coraz większej aktywności politycznej rzesz szlacheckich oraz rozwoju sejmików ziemskich i sejmu walnego, będących instytucjami reprezentującymi cały stan. W ówczesnych stosunkach żadnej roli politycznej nie odgrywali chłopi. Mieszczanie na skutek uprzywilejowania szlachty także zostali wypchnięci z życia politycznego. Silna pozostawała natomiast pozycja stanu duchownego, tym bardziej że tylko szlachta miała prawo obejmować w Królestwie Polskim wyższe godności kościelne. W 1505 r. w Radomiu uchwalono konstytucję nihil novi. Zgodnie z jej zapisami nie można było postanowić niczego nowego w dziedzinie praw ogólnopaństwowych oraz uprawnień stanu szlacheckiego bez zgody całego sejmu walnego, który odtąd stawał się najważniejszym organem ustawodawczym państwa. W ten sposób zostały ustalone podstawowe zasady ustroju państwa, demokracji szlacheckiej, oraz uprawnienia narodu, rozumianego tutaj jako naród polityczny, czyli szlachta.
2. Nową sytuację polityczną nie do końca akceptował król Zygmunt I Stary, który panował między 1506-1548. Dlatego w 1529 roku została przeprowadzona elekcja vivente rege. Zygmunt August (syn Starego) został wybrany na króla Polski. Z powodu niezadowolenia z polityki królewskiej został uformowany szlachecki ruch polityczny dążący do naprawy państwa - ruch egzekucyjny. Ważnym elementem w działalności ruchu egzekucyjnego było dążenie do zacieśnienia unii z Litwą. Z racji takiej, iż Zygmunt August był bezdzietny istniała możliwość, że związek dwóch państw się rozpadnie, dlatego w 1564 r. Zygmunt August przelał swoje dziedziczne prawa do Litwy na Koronę Polską, a w 1569 r. zwołał do Lublina sejm, na którym zamierzał doprowadzić do zawarcia unii realnej. Unia realna to związek dwóch lub większej liczby państw, które poza osobą wspólnego monarchy łączą także wspólne instytucje państwowe. Aby przełamać opór litewskich magnatów, monarcha wcielił do Korony Podlasie, Wołyń, Bracławszczyznę i Kijowszczyznę czyli ziemie stanowiące niemal połowę Wielkiego Księstwa Litewskiego. Litwini zgodzili się na nową formułę związku Polski i Litwy. 28 czerwca 1569 r. została uchwalona tzw. unia lubelska. Na jej mocy Korona i Litwa zostały połączone w jedno państwo – Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
2. Nową sytuację polityczną nie do końca akceptował król Zygmunt I Stary, który panował między 1506-1548. Dlatego w 1529 roku została przeprowadzona elekcja vivente rege. Zygmunt August (syn Starego) został wybrany na króla Polski. Z powodu niezadowolenia z polityki królewskiej został uformowany szlachecki ruch polityczny dążący do naprawy państwa - ruch egzekucyjny. Ważnym elementem w działalności ruchu egzekucyjnego było dążenie do zacieśnienia unii z Litwą. Z racji takiej, iż Zygmunt August był bezdzietny istniała możliwość, że związek dwóch państw się rozpadnie, dlatego w 1564 r. Zygmunt August przelał swoje dziedziczne prawa do Litwy na Koronę Polską, a w 1569 r. zwołał do Lublina sejm, na którym zamierzał doprowadzić do zawarcia unii realnej. Unia realna to związek dwóch lub większej liczby państw, które poza osobą wspólnego monarchy łączą także wspólne instytucje państwowe. Aby przełamać opór litewskich magnatów, monarcha wcielił do Korony Podlasie, Wołyń, Bracławszczyznę i Kijowszczyznę czyli ziemie stanowiące niemal połowę Wielkiego Księstwa Litewskiego. Litwini zgodzili się na nową formułę związku Polski i Litwy. 28 czerwca 1569 r. została uchwalona tzw. unia lubelska. Na jej mocy Korona i Litwa zostały połączone w jedno państwo – Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
3. W 1572 roku zmarł Zygmunt August. Do czasu wyboru nowego monarchy funkcję głowy państwa, jako interrex, miał pełnić arcybiskup gnieźnieński. W 1573 roku zasady wyboru monarchy postanowiono uregulować na sejmie konwokacyjnym. Uznano wówczas prawo każdego szlachcica, który przybędzie na sejm elekcyjny, do udziału w wyborze monarchy (elekcja viritim). Zasady wolnej elekcji okazały się trwałym rozwiązaniem ustrojowym.
