Historia i społeczeństwo - Wielki król i jego państwo
1. Następcą Władysława Łokietka został jego syn - Kazimierz Wielki (panował 1333-1370). Nowy monarcha objął rządy w kraju, któremu Łokietek przywrócił rangę królestwa, ale nie zdołał jeszcze spoić wszystkich ziem piastowskich w jeden organizm polityczny. Wyniszczone wojnami państwo cały czas było poważnie zagrożone ze strony niektórych sąsiadów. Dodatkowo kraj wymagał poważnych reform. Kiedy Kazimierz Wielki objął tron, widział, że Polska znajduje się w trudnej sytuacji. Do tronu polskiego nadal zgłaszał pretensje czeski król Jan Luksemburski. Od północy poważnym zagrożeniem był zakon krzyżacki, który nie tylko panował nad Pomorzem Gdańskim, ale jeszcze od 1332 r. zajmował Kujawy i ziemię dobrzyńską. Jedynym wartościowym sojusznikiem pozostawały Węgry, rządzone przez Karola Roberta Andegaweńskiego, którego żoną była siostra Kazimierza, Elżbieta Łokietkówna.
2. W sporach z Czechami Kazimierz zdecydował się wykorzystać węgierskiego władcę jako mediatora. W 1335 r. w należącym do Węgier Wyszehradzie odbył się zjazd monarchów – polskiego, czeskiego i węgierskiego. W wyniku rozmów i pośrednictwa Karola Roberta Jan Luksemburski zrzekł się pretensji do polskiej korony w zamian za olbrzymią sumę odszkodowania wypłaconą przez władcę Polski. W 1339 r. ponownie doszło do spotkania trzech monarchów w Wyszehradzie. Ponieważ Kazimierz uznawał walkę o odzyskanie Pomorza za najważniejsze wyzwanie, zrezygnował wówczas z praw do tych księstw śląskich, które złożyły hołd lenny Czechom.W wyniku starań króla w tym samym roku w Warszawie odbył się sąd papieski w sprawie polsko-krzyżackiego sporu o Pomorze. Ostateczne zakończenie sporu z Krzyżakami przyniósł pokój zawarty w Kaliszu w 1343 r. Na mocy układu Kazimierz odzyskiwał Kujawy i ziemię dobrzyńską, a zakon zatrzymywał Pomorze oraz ziemie chełmińską i michałowską jako wieczystą jałmużnę polskiego władcy. W 1348 r. w Namysłowie podpisano układ, na mocy którego Kazimierz ostatecznie rezygnował ze Śląska na rzecz Czech.
2. W sporach z Czechami Kazimierz zdecydował się wykorzystać węgierskiego władcę jako mediatora. W 1335 r. w należącym do Węgier Wyszehradzie odbył się zjazd monarchów – polskiego, czeskiego i węgierskiego. W wyniku rozmów i pośrednictwa Karola Roberta Jan Luksemburski zrzekł się pretensji do polskiej korony w zamian za olbrzymią sumę odszkodowania wypłaconą przez władcę Polski. W 1339 r. ponownie doszło do spotkania trzech monarchów w Wyszehradzie. Ponieważ Kazimierz uznawał walkę o odzyskanie Pomorza za najważniejsze wyzwanie, zrezygnował wówczas z praw do tych księstw śląskich, które złożyły hołd lenny Czechom.W wyniku starań króla w tym samym roku w Warszawie odbył się sąd papieski w sprawie polsko-krzyżackiego sporu o Pomorze. Ostateczne zakończenie sporu z Krzyżakami przyniósł pokój zawarty w Kaliszu w 1343 r. Na mocy układu Kazimierz odzyskiwał Kujawy i ziemię dobrzyńską, a zakon zatrzymywał Pomorze oraz ziemie chełmińską i michałowską jako wieczystą jałmużnę polskiego władcy. W 1348 r. w Namysłowie podpisano układ, na mocy którego Kazimierz ostatecznie rezygnował ze Śląska na rzecz Czech.
3. W 1364 r. w Krakowie odbył się zjazd monarchów, w którym wzięli udział m.in. król Czech i cesarz Karol IV Luksemburski, król Węgier Ludwik Andegaweński, królowie Cypru i prawdopodobnie Danii oraz liczni książęta. Celem obrad było uregulowanie stosunków politycznych w Europie Środkowej.
4. Ważną dziedziną działalności Kazimierza Wielkiego było wzmocnienie obronności państwa. Podstawą sił zbrojnych kraju było pospolite ruszenie, złożone z rycerstwa, które zostało objęte obowiązkiem wojskowym ze względu na posiadane majątki ziemskie. Obowiązek zbrojnego stawania na wojnę król rozszerzył również na wójtów i sołtysów. Kazimierz wzniósł też wiele warownych zamków, zwłaszcza na pograniczu z Czechami, oraz otoczył murami obronnymi liczne miasta. Obowiązek obrony tych ostatnich spoczywał na mieszczanach.król podjął w Rzymie starania o zgodę papieża na utworzenie w Królestwie Polskim uniwersytetu. Otrzymawszy takie pozwolenie, w 1364 r. ufundował Akademię Krakowską. Zgodnie z głównym celem, który przyświecał królowi tworzącemu uczelnię, największym wydziałem pierwszego polskiego uniwersytetu był wydział prawa.
5. Kazimierz Wielki zmarł w 1370 r. jako ostatni męski przedstawiciel królewskiej linii Piastów. Zostawił jednak uregulowaną kwestię następstwa tronu. Już w 1339 r. w Wyszehradzie zawarł układ sukcesyjny z Karolem Robertem Andegaweńskim, przewidujący możliwość objęcia rządów w Polsce przez Andegawenów w przypadku bezpotomnej śmierci Kazimierza. Następcą ostatniego piastowskiego króla został jego siostrzeniec Ludwik Andegaweński (panował 1370–1374). Nowy monarcha połączył unią personalną Polskę i Węgry. Ludwik zmarł w 1382 r., nie doczekawszy się męskiego potomka. Zgodnie z układem koszyckim na następczynię tronu w Królestwie Polskim możni i rycerstwo wybrali jego młodszą córkę – Jadwigę.
6. Unia personalna – związek dwóch lub więcej państw, które łączy osoba wspólnego władcy, z zachowaniem odrębnych instytucji państwowych (np. urzędów, systemów skarbowych, armii).