Historia i społeczeństwo - Jedność w rozbiciu. Testament Bolesława Krzywoustego
1. Po śmierci Władysława Hermana jego synowie podzielili między siebie tę część ziem polskich, którą do 1102 r. władał ich ojciec. Zbigniewowi, oprócz Wielkopolski, którą już rządził wcześniej, przypadło teraz Mazowsze wraz z Kujawami, natomiast Bolesław Krzywousty (panował 1102–1138) zajął Kraków, Wrocław i Sandomierz – stał się więc pełnoprawnym władcą Śląska i Małopolski. Problemem był jednak brak księcia zwierzchniego, gdyż każdy z braci dążył do przejęcia pełni władzy w kraju. Ambicje książąt w sposób nieunikniony prowadziły do kolejnego konfliktu wewnętrznego. Między braćmi doszło do otwartej wojny, którą wygrał Bolesław. Przegrany uciekł z kraju.
2. Gdy w kraju sytuacja się uspokoiła Bolesław podjął próbę podporządkowania sobie Pomorza. Pomorzanie oderwali się od państwa polskiego w okresie wielkiego kryzysu lat trzydziestych XI w. i powrócili do pogaństwa. Już w 1116 r. Krzywousty zdobył wschodnią część Pomorza, z głównym grodem w Gdańsku. Dłużej trwały walki o Pomorze Zachodnie. Dopiero w 1122 r. Bolesław Krzywousty pokonał księcia szczecińskiego Warcisława. W 1124 r. Otto z Bambergu przeprowadził misję chrystianizacyjną.
3. Bolesław, aby zachować po swojej śmierci pokój wewnętrzny ogłosił nowe prawo sukcesyjne, które mówiło o podzieleniu kraju na dzielnice. Każdy z jego synów otrzymywał jedną. Najstarszy syn Władysław, zwany później Wygnańcem, otrzymał Śląsk, Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze, Mieszko III Stary – Wielkopolskę (zapewne bez Gniezna), a Henryk – ziemię sandomierską. Dla swojej żony Salomei książę przewidział ziemię łęczycką. Nie wyznaczył natomiast odrębnej dzielnicy dla najmłodszego syna, Kazimierza Sprawiedliwego, który prawdopodobnie urodził się już po śmierci ojca. Statut też mówił o sposobie sprawowania władzy. Wprowadził on zasadę pryncypatu, która określała, że tylko książę zwierzchni może decydować o polityce zagranicznej państwa, prowadzić wojny, zwierać traktaty, obsadzać załogi najważniejszych grodów w kraju, mianować najważniejszych urzędników państwowych oraz kontrolować politykę pozostałych książąt (juniorów). Powstała także zasada senioratu - zgodnie z nią władza zwierzchnia miała należeć zawsze do najstarszego członka rodu Piastów.
Dzielnica senioralna - obszar niepodzielny i każdorazowo przypadający najstarszemu członkowi dynastii. Obejmował on m.in. ziemię krakowską i sieradzką.
2. Gdy w kraju sytuacja się uspokoiła Bolesław podjął próbę podporządkowania sobie Pomorza. Pomorzanie oderwali się od państwa polskiego w okresie wielkiego kryzysu lat trzydziestych XI w. i powrócili do pogaństwa. Już w 1116 r. Krzywousty zdobył wschodnią część Pomorza, z głównym grodem w Gdańsku. Dłużej trwały walki o Pomorze Zachodnie. Dopiero w 1122 r. Bolesław Krzywousty pokonał księcia szczecińskiego Warcisława. W 1124 r. Otto z Bambergu przeprowadził misję chrystianizacyjną.
3. Bolesław, aby zachować po swojej śmierci pokój wewnętrzny ogłosił nowe prawo sukcesyjne, które mówiło o podzieleniu kraju na dzielnice. Każdy z jego synów otrzymywał jedną. Najstarszy syn Władysław, zwany później Wygnańcem, otrzymał Śląsk, Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze, Mieszko III Stary – Wielkopolskę (zapewne bez Gniezna), a Henryk – ziemię sandomierską. Dla swojej żony Salomei książę przewidział ziemię łęczycką. Nie wyznaczył natomiast odrębnej dzielnicy dla najmłodszego syna, Kazimierza Sprawiedliwego, który prawdopodobnie urodził się już po śmierci ojca. Statut też mówił o sposobie sprawowania władzy. Wprowadził on zasadę pryncypatu, która określała, że tylko książę zwierzchni może decydować o polityce zagranicznej państwa, prowadzić wojny, zwierać traktaty, obsadzać załogi najważniejszych grodów w kraju, mianować najważniejszych urzędników państwowych oraz kontrolować politykę pozostałych książąt (juniorów). Powstała także zasada senioratu - zgodnie z nią władza zwierzchnia miała należeć zawsze do najstarszego członka rodu Piastów.
Dzielnica senioralna - obszar niepodzielny i każdorazowo przypadający najstarszemu członkowi dynastii. Obejmował on m.in. ziemię krakowską i sieradzką.
4. Śmierć Bolesława Krzywoustego zapoczątkowała w Polsce okres rozbicia dzielnicowego. W 1146 r. pierwszy princeps Władysław w wyniku sporu z braćmi i Salomeą został wygnany z kraju. Następcą Władysława na tronie senioralnym został Bolesław Kędzierzawy. Po śmierci Bolesława Kędzierzawego najwyższą władzę w państwie, zgodnie z obowiązującym prawem, przejął Mieszko Stary, najstarszy żyjący syn Krzywoustego. Książę ten zabiegał o utrzymanie realnej władzy zwierzchniej nad całym krajem, a także przywrócenie jej autorytetu nadszarpniętego w czasach poprzednika. W 1177 r. Kazimierz Sprawiedliwy przejął rządy, doprowadzając do zmian ustrojowych w Polsce. Obalono zasadę senioratu, tron odziedziczali potomkowie Kazimierza Sprawiedliwego. W 1194 r. po jego śmierci tron odziedziczył Leszek Biały (starszy syn), a Konrad (młodszy syn) odziedziczył Mazowsze.